23
اختلالات چینه‌دان در جوجه پرندگان
چگونه چینه دان جوجه را تخلیه کنیم
ساختار و عملکرد طبیعی چینه‌دان
چینه‌دان یک گشادگی در مری است که در بسیاری از گونه‌های پرندگان (البته نه همه) یافت می‌شود. این بخش در طوطی‌سانان بسیار برجسته است. چینه‌دان درست قبل از ورودی قفسه سینه قرار دارد و به پوست زیرین محکم چسبیده است، بنابراین به راحتی قابل مشاهده و لمس است. در طوطی‌ها، چینه‌دان به صورت عرضی در گردن قرار گرفته است. غذا از سمت راست وارد شده و از قسمت میانی پایین خارج می‌شود. هنگامی که پیش‌معده و سنگدان پر باشند، غذا ممکن است در چینه‌دان ذخیره شود. غذای ذخیره شده نرم و متورم می‌شود، اما هیچ هضم شیمیایی در آن صورت نمی‌گیرد. غذا در نهایت توسط انقباضات قوی عضلات صاف چینه‌دان و دیواره مری به سمت پایین حرکت می‌کند. چینه‌دان (و پیش‌معده) در جوجه‌های طوطی‌سانان پیش از از شیرگیری بسیار بزرگ‌تر از بزرگسالان است تا حجم زیاد غذای مورد نیاز برای رشد سریع را در خود جای دهد. هنگام از شیرگیری، طبیعی است که پرنده ۱۰ تا ۱۵ درصد از وزن بدن خود را از دست بدهد، زیرا این اندام‌ها کوچک شده و رژیم غذایی تغییر می‌کند.
شکل ۱: جوجه‌های سالم کاکاتو آمبرلا که با دست تغذیه می‌شوند
توقف حرکت چینه‌دان (Crop Stasis)
علل
بسیاری از شرایط محیطی، غذایی و سیستمیک می‌توانند منجر به توقف حرکت چینه‌دان شوند. عوامل مدیریتی شامل دمای پایین محیط، تغییر در نوع فرمول غذایی، تغییر در غلظت، دما یا مقدار فرمول غذایی و روش‌های غیربهداشتی تغذیه است. شرایط پزشکی نیز شامل عفونت‌های باکتریایی یا قارچی، بلع اجسام خارجی یا بستر، سوختگی چینه‌دان و توقف حرکات دستگاه گوارش به دلیل انسداد در قسمت‌های پایین‌تر دستگاه گوارش یا بیماری‌های سیستمیک عمومی (مانند عفونت پولیوماویروس یا سپسیس باکتریایی) می‌شود.
علائم بالینی
۱. چینه‌دان ممکن است بزرگ و آویزان شده و به کندی یا اصلاً تخلیه نشود.
۲. پاسخ به تغذیه از طبیعی تا عدم تمایل به غذا خوردن متغیر است.
۳. استفراغ یا برگرداندن غذا ممکن است رخ دهد.
۴. در ابتدا پرنده‌ها هوشیار و فعال هستند، اما با پیشرفت بیماری، افسردگی و بی‌حالی ظاهر می‌شود.
۵. کم‌آبی: رنگ پوست از صورتی سالم به قرمز تغییر می‌کند و پوست کشسانی خود را از دست می‌دهد.
۶. عدم افزایش وزن یا کاهش وزن بدن مشاهده می‌شود.
۷. تعداد دفعات دفع کاهش می‌یابد.
۸. ممکن است تغییر رنگ قهوه‌ای یا تشکیل دلمه در پوست روی چینه‌دان دیده شود.
۹. ایجاد سوراخ در چینه‌دان باعث نشت فرمول غذایی می‌شود (سوختگی چینه‌دان).
معاینه فیزیکی
۱. چینه‌دان را لمس کنید تا میزان و قوام محتویات، ضخامت و تون عضلانی آن را بررسی کنید.
۲. پوست روی چینه‌دان را از نظر تغییر رنگ و نکروز بررسی کنید.
۳. عبور نور از چینه‌دان ممکن است اجسام خارجی را نشان دهد.
۴. دهان را از نظر وجود ضایعات بررسی کنید، زیرا این ضایعات اغلب به مری و چینه‌دان گسترش می‌یابند (به ویژه در عفونت‌های باکتریایی و قارچی).
آزمایشات آزمایشگاهی
۱. آزمایش‌هایی توسط دامپزشک انجام می‌شود، اما هزینه‌ها ممکن است عامل محدودکننده‌ای باشد.
۲. رنگ‌آمیزی گرم و/یا کشت از دهان، مری و/یا چینه‌دان انجام می‌شود. تعداد زیاد باکتری‌های گرم‌منفی و مخمرهای جوانه‌زده غیرطبیعی است.
۳. آزمایش خون (CBC) و پروفایل شیمیایی سرم برای بررسی بیماری‌های سیستمیک انجام می‌شود. همچنین می‌توان آزمایش‌هایی برای عفونت پولیوماویروس، PBFD و سایر بیماری‌ها انجام داد.
۴. رادیوگرافی در جوجه‌های دست‌آموز ارزش کمی دارد.
۵. کالبدشکافی جوجه‌های مرده می‌تواند در مدیریت و درمان شیوع بیماری در پرنده‌داری‌ها مهم باشد.
درمان
هدف اصلی درمان، رفع توقف حرکت چینه‌دان است که در صورت عدم اصلاح، منجر به کم‌آبی، گرسنگی، عفونت‌های ثانویه و در نهایت مرگ می‌شود. درمان و مدیریت در جوجه‌ها می‌تواند بسیار پرزحمت و زمان‌بر باشد. اگر دامپزشک ابتدا بیمار را ارزیابی و تثبیت کرده باشد، اغلب بهتر است به صاحب پرنده آموزش داده شود تا درمان را در خانه انجام دهد. اکثر کلینیک‌ها امکانات، فضای نگهداری یا زمان کافی برای ارائه مراقبت‌های پرستاری ۲۴ ساعته را ندارند.
اقدامات اولیه برای بازگرداندن حرکات چینه‌دان
- اضافه کردن آب گرم، پدیالیت یا محلول رینگر لاکتات: برای شکستن مواد غذایی فشرده در چینه‌دان، آب گرم، پدیالیت یا محلول رینگر لاکتات به چینه‌دان اضافه کنید. این کار ممکن است به تخلیه چینه‌دان کمک کند.
- اگر حرکات چینه‌دان بازنگشت، محتویات آن را تخلیه کنید: یک کاتتر بزرگ (فلزی یا لاستیکی) را از طریق دهان وارد چینه‌دان کرده و محتویات آن را با استفاده از یک سرنگ بزرگ بیرون بکشید (یا با مکش تخلیه کنید). دستکاری دستی چینه‌دان در حالی که پرنده به صورت عمودی و سر به پایین نگه‌داشته شده است، توصیه نمی‌شود. این کار برای پرنده استرس‌زا بوده و خطر ورود محتویات چینه‌دان به نای وجود دارد.
- شست‌وشوی چینه‌دان: پس از تخلیه محتویات، چینه‌دان را با چندین بار شست‌وشو با آب گرم یا محلول پدیالیت تمیز کنید. این کار ممکن است نیاز به دو نفر داشته باشد. یک نفر پرنده را نگه‌داشته و سر و گردن آن را صاف می‌کند، در حالی که نفر دیگر لوله روان‌شده را به داخل چینه‌دان وارد می‌کند. انتهای لوله باید در چینه‌دان حس شود تا از قرارگیری صحیح آن اطمینان حاصل شود. محتویات را به آرامی بیرون بکشید و در صورت احساس مقاومت، متوقف شوید. مراقب باشید که انتهای لوله به دیواره چینه‌دان نچسبد. در صورت نیاز، لوله را به مرکز چینه‌دان هدایت کرده و دوباره اقدام کنید.
- ادامه شست‌وشو تا شفاف شدن مایع: به اضافه کردن آب و تخلیه آن ادامه دهید تا مایع خارج‌شده کاملاً شفاف شود.
- در روز اول درمان، فقط مایعات خوراکی بدهید: در روز اول درمان، به جای غذای جامد یا فرمول، فقط مایعات خوراکی مانند پدیالیت به پرنده بدهید تا حرکات چینه‌دان شروع به بازگشت کند. توصیه می‌شود مقدار کمی از مایعات را به دفعات زیاد بدهید تا چینه‌دان کشیده نشود یا باعث استفراغ نشود.
- اضافه کردن تدریجی فرمول به مایعات: با بهبود حرکات چینه‌دان، فرمول را به مایعات خوراکی اضافه کنید. ابتدا با یک محلول بسیار رقیق شروع کرده و به تدریج غلظت آن را افزایش دهید تا به غلظت طبیعی برسید. این روند ممکن است چندین روز طول بکشد. اگر در این مدت چینه‌دان به‌درستی تخلیه نشد، محتویات آن را روزانه یک بار تخلیه کنید تا از فساد یا ترش‌شدن جلوگیری شود.
- تزریق مایعات زیرپوستی در صورت کم‌آبی: اگر پرنده دچار کم‌آبی است، تا زمانی که حرکات چینه‌دان بهبود یابد، مایعات زیرپوستی (SQ) تجویز کنید. دوز توصیه‌شده ۲۵ تا ۵۰ میلی‌لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز است.
با انجام این اقدامات به‌صورت صحیح و با دقت، می‌توانید به بازگرداندن سلامت چینه‌دان و بهبود وضعیت کلی پرنده کمک کنید. در صورت عدم بهبود، مشورت با دامپزشک متخصص ضروری است.