سلامت دهان و دندان خرگوش و سایر جوندگان

اختلالات دندانی یکی از شایع ترین مشکلات در خرگوش ها و سایر جوندگان خانگی محسوب می شود، از آنجایی که دندان ها نقش بسیار مهمی در هضم مواد غذایی ایفا می کنند، سرپرستان این حیوانات دوست داشتنی باید توجه ویژه ای به سلامت دهان و دندان آن ها داشته باشند.

تعداد دندان های خرگوش و سایر جوندگان

تعداد دندان ها در خرگوش ها 28 عدد می باشد. فرمول دندانی در خرگوش های بالغ به شکل ((I 2/1, C 0/0, PM 3/2, M 3/3 × 2 و در بچه خرگوش ها به دلیل عدم حضور دندان های آسیای بزرگ به صورت (I2/1, C0/0, PM3/2, M0/0=16) × 2 می باشد.

خوکچه های هندی به طور کلی 20 دندان دارند و فرمول دندانی در خوکچه ها تقریبا شبیه به خرگوش ها و به صورت 2×(I1/1, C0/0, P1/1, M3/3)  است؛ بدان معنی که هر ربع فک دارای یک دندان پیش، صفر دندان نیش، یک دندان آسیای کوچک و سه دندان آسیای بزرگ است. لازم به ذکر است که دندان های آسیای بزرگ و کوچک را با هم دندان های گونه ای می نامند.

در مورد همستر ها فرمول دندانی به صورت 2 × (I 1/1, C 0/0, PM 0/0, M 3/3) می باشد. دندان های برش یا همان دندان های پیش در همسترها ریشه باز دارند و به همین دلیل به طور مداوم در حال رشد هستند، اما دندان های مولار یا آسیاب، دندان هایی با ریشه بسته هستند.  طول دندان‌های پیشین در فک پایین تقریباً سه برابر فک بالا می باشد.

اختلالات دندانی جوندگان

اختلالات دندانی در خرگوش ها و سایر جوندگان می تواند به شکل مادرزادی و یا اکتسابی باشند. مشکلات مادرزادی می تواند در نژادهایی همانند خرگوش های lop eared و dwarf  که از نظر آناتومی دارای جمجمه کوچک تری هستند رخ دهد. بخاطر کوچک بودن فک، دندان های این نژاد ها به شکل غیر طبیعی و نامنظم رشد خواهد کرد. این نژادها به علت کوچک بود استخوان های فک، معمولا دچار رشد نامنظم دندان های پیش آسیا و آسیای بزرگ هستند.

همانطور که اشاره شد عوامل اکتسابی هم می توانند باعث مشکلات دهان و دندان شوند؛ به عنوان مثال در صورت مصرف بیش از اندازه ی مواد غذایی با فیبر پایین در برنامه غذایی خرگوش ها و دیگر جوندگان خانگی می توانند با رشد بیش از اندازه دندان ها مواجه شوند. یکی از ویژگی های شگفت انگیز دندان خرگوش ها و دیگر جوندگان خانگی، رشد مداوم دندان ها می باشد. دندان های پیش incisor می توانند در محوطه دهانی و هم در ناحیه ریشه رشد کنند و به مرور زمان هضم مکانیکی غذا را با مشکل روبرو کنند. رشد بیش از اندازه ریشه های این دندان ها در فک بالا می تواند باعث آسیب های جبران ناپذیری به جمجمه، چشم ها و حتی مغز شود. 

دندان های آسیای molar   فک بالامی توانند با رشد و ایجاد زوائد و عوارض جانبی باعث ایجاد زخم های دردناک شوند؛ بعلاوه دندان های آسیای molar فک پایین با رشد بیش از اندازه خود می توانند باعث زخم های شدید بر روی زبان شوند.

عکس برداری از اختلالات دندانی جوندگان

دندان های پیشincisor  در دهان خرگوش ها به خوبی قابل مشاهده هستند، این موجودات دارای دندان های نیش یاcanine  نبوده و برای دیدن دندان های پیش آسیا premolar و آسیای بزرگmolar  می توان از ابزارهای خاص و یا عکس های رادیولوژی استفاده کرد. برای مشاهده اختلالاتی همانند آبسه ریشه دندان می توان از زاویه های جانبی و فوقانی، یعنی Latrral view و Dorsoventral view عکس برداری کرد. به طور کلی اگر اختلالات دندانی به موقع درمان نشود، در عکس های رادیوگراف می توان ضایعات پاتولوژیک و التهاب را به وضوح در استخوان هایی همانند Lacrimal و Maxillary جمجمه مشاهده کرد.

علائم بیماری و اختلالات دندانی در خرگوش و سایر جوندگان

خرگوش ها توانایی زیادی در پنهان کردن دردهای خود دارند، در نتیجه در بسیاری از موارد علائم بیماری زمانی خود را بروز می دهند که بیماری پیشرفت زیادی در بدن کرده باشد؛ پس سرپرستان باید به طور مداوم آن‌ها را تحت نظر داشته باشند و در صورت دیدن علائمی همانند: چشم های اشک دار (weepy)، آبریزش از بینی، ترشحات از چشم، دندان قروچه، کاهش تمایل به غذا خوردن و رشد دندان ها به خصوص دندان های پیشین incisor))، سریعا به دامپزشک مراجعه کنند.

راه های درمان بیماری های دندانی جوندگان

در مراکز درمانی، دامپزشکان بر اساس نوع و شدت عارضه پروتکل های درمانی مختلفی همانند ترمیم، اصلاح و در بعضی موارد از متود های جراحی با استفاده از بیهوشی های کوتاه مدت برای جلوگیری از نفوذ دندان به جمجمه، فضای چشم و بروز آبسه بهره می برند. اصلاح دندان ها یک کار تخصصی و حساس می باشد که بایستی فقط توسط دامپزشک انجام شود؛ در نتیجه در خانه نسبت به کوتاه کردن آن ها اقدام نکنید زیرا در صورت بروز کوچک ترین خطا آسیب های جبران ناپذیری به پت شما وارد خواهد شد.

به طور معمول درمان های آنتی بیوتیکی برای مشکلات دهانی در چنین پت هایی توصیه نمی شود، اما در بعضی موارد همانند آبسه های ریشه دندان و یا عفونت های بسیار شدید مصرف آنتی بیوتیک ها بلامانع است. بدین منظور باید از دارو هایی استفاده شود که توانایی نفوذ به لایه سخت فک را داشته باشند. از مهم ترین این داروها می توان به خانواده پنی‌سیلین‌ها اشاره کرد. بعلاوه شما می توانید برای کاهش درد در ناحیه دهان از داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی  (NSAIDs)استفاده کنید.

توجه به این موضوع داشته باشید که مصرف بیش از اندازه و طولانی مدت از آنتی بیوتیک های وسیع الطیف می تواند باعث برهم خوردن فلور دستگاه گوارش و استازهای شدید گوارشی شود. نوع فلور طبیعی دستگاه گوارش و میزان آن به سن، رژیم غذایی و سطح سلامت خرگوش ها و دیگر جوندگان خانگی وابسته است. در سنین پایین این فلور می توانند شامل باکتری هایی نظیر streptococ و Enterobacteria باشند، در نتیجه متعاقب مصرف داروهایی همانند خانواده پنی‌سیلین ها در طولانی مدت در این رده سنی باعث برهم خوردن بالانس فلور طبیعی روده شده  و باعث بروز آنتریت های شدید گوارشی در ادامه خواهند شد.

جراحی حتما باید توسط یک دامپزشک آشنا با متودهای دندانپزشکی در جوندگان انجام شود. به طور معمول برای انجام جراحی باید براساس وزن و سن خرگوش یا دیگر جوندگان، میزان داروی بیهوشی تجویز شود. بدین منظور می توان  از ترکیب داروهایی همانند diazepam و ketamine برای القای بیهوشی استفاده کرد. ترکیب دارویی ذکر شده یک گزینه ایمن و مناسب می باشد. همچنین توجه داشته باشید که به هیچ عنوان از ترکیب دارویی ketamine و xylazine  برای بیهوش کردن خرگوش ها استفاده نکنید!

میزان دوز دارو و زمان جراحی باید در صورت لزوم و تا حد امکان کوتاه باشد. به طور معمول باز نگهداشتن دهان خرگوش ها و دیگر جوندگان خانگی با توجه به فرم و ساختار فک و جمجمه های این حیوانات، تا حدودی سخت و همراه با محدودیت می باشد؛ در نتیجه جراحی دندان جوندگان باید با استفاده از ابزارهای مخصوص دندان پزشکی مناسب برای پت های کوچک و با کمک یک دستیار انجام شود.

نحوه مراقبت از دندان های جوندگان

 توجه به این موضوع داشته باشید که سن می تواند تاثیر زیادی برروی سلامت دندان های خرگوش ها داشته باشد. هر چقدر سن جوندگان خانگی افزایش می یابد احتمال بروز چنین مشکلاتی دور از انتظار نخواهد بود. به طور معمول خرگوش ها طول عمر بالایی دارند و اگر شرایط مناسب برای زندگی آن ها فراهم شود می توانند حتی 15 الی 20 سال عمر کنند. در نتیجه ضروری است که بعد از رسیدن به سن بلوغ، توجه ویژه ای به بهداشت دهان و دندان آن ها داشته باشید. همچنین انجام معاینات دوره ای و انجام رادیولوژی هر 6 ماه یکبار برای آگاهی از وضعیت دندان ها مفید می باشد.